مقدمه
تحقیق، بررسی و تحلیل رمز جاودانگی حماسة عاشورا و این‌که چه سرّی در خلق و ایجاد این حماسة جاوید نهفته است که تا امروز، به عنوان حماسه‌ای ماندگار در تاریخ بشر، مطرح گردیده و وجدان‌های بیدار و آگاه ، پس از گذشت هزار و چند صد سال، همچنان آفرینندگان این حماسة عظیم راستایش می‌کنند و در نهضت‌ها وحرکت‌های اصلاحی خود ، از این حماسه ، الهام می‌گیرند ، نیازمند بررسی همه جانبة این حماسة عظیم است.
در این‌جا ما نیز در حد بضاعت اندک خود و به جهت ادای تکلیف نسبت به خون پاک حماسه سازان عاشورا به ویژه سیّد و سرور شهیدان ، حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) ،کوشیده‌ایم رمز جاودانگی این حماسه را از ابعاد مختلف، مورد بررسی و مداقّه قراردهیم.
بی شک ، راز و رمز جاودانگی حماسة عظیمی مانند حماسة عاشورا را نمی‌توان فقط مدیون یک عامل دانست بلکه در جاودانه ماندن این حماسة پرشور، عوامل متعددی دخیل بوده‌اند و لذا در این مقاله سعی کرده‌ایم به برخی از این عوامل اشاره کنیم و به شرح و بسط آنها بپردازیم.
از جمله عوامل مؤثری که در جاودانگی حماسة عاشورا ، مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته‌اند ، عوامل ذیل است:
الف ـ وعدة الهی برای حیات ابدی شهیدان و نقش آن در جاودانگی حماسة عاشورا.
ب ـ انگیزة الهی در خلق حماسة عاشورا که به جاودانگی آن انجامید.
ج ـ نقش رهبری در جاودانگی حماسة عاشورا.
د ـ نقش ائمة معصومین: در جاودانه ماندن حماسة عاشورا.
ه ـ نقش حضرت زینب سلام الله علیها در جاودانه ماندن حماسة عاشورا.
سرانجام، نتیجة بررسی و تحلیل صورت گرفته نیز دلالت براین امر دارد که مجموعة عوامل مذکور، سبب گردیدند تا حماسة عاشورا هم چنان در عرصة گیتی و برای تمام نسل‌ها و وجدان‌های آگاه و بیدار، جاودانه بماند.
البته ما در این مقال داعیه آن را نداریم که توانسته‌ایم جاودانگی حماسة عاشورا را رمز گشایی نماییم، بلکه در حد بضاعت طبع، کوشش نموده‌ایم به برخی از رموز جاودانه ماندن این حماسة عظیم ، اشاره‌ای داشته باشیم ، باشد که مورد عنایت ارباب علم و فضل قرار گیرد.
رمز جاودانگی
بی تردید، یکی از وقایع مهم تاریخ اسلام، واقعة عاشوراست؛ که پس از گذشت هزار و چهار صد سال ، هنوز به عنوان حماسه‌ای جاوید، مطرح می‌باشد و در صفحات حجیم تاریخ بشر ، به بوتة فراموشی سپرده نشده و نوشتن ، سخن گفتن و هر حرکتی در مورد این حماسه عظیم همچنان برای نویسندگان، سخنرانان و رهبران نهضت‌های اسلامی، در این جملة پرمعنا تجلّی یافته است که: «کل‌ّ یوم‌ٍ عاشورا وکُل‌ّ ارض‌ٍ کربلا».
آری، برای هرانسان آزاده‌ای ، هر روز ، عاشورا و هر سرزمینی ، کربلاست. این‌که چرا هر روزی، عاشورا و هر سرزمینی، کربلا به شمار می‌رود؟ و چرا حماسة عظیم کربلا تا این‌حد جاودانه مانده است که همة عاشقان بیدار دل با اندکی تامل در مورد این رویداد عظیم و در راس آن، حماسه آفرین بزرگ عاشورا ؛ یعنی حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، اشک از دیدگانشان جاری گردیده و به یاد رشادت های حضرتش و72 یار باوفایش؛ به سوگ‌می‌نشینند وحماسة عاشورا را به عنوان الگویی جاودانه برای طی طریق و سلوک الی الله ورهایی از قید و بند ظلم و اسبتداد، برای خود بر می‌گزینند؟ سؤال‌هایی است که در زمینة‌رمز جاودانگی حماسة عاشورا مطرح است و ما نیز در این مقال برآنیم که در حد بضاعت طبع، رمز جاودانگی حماسة عظیم عاشورا را مورد تحلیل و بررسی قراردهیم.
جهت تحلیل و بررسی رمز جاودانگی این حماسة عظیم در چارچوب ذیل، این‌موضوع را مورد مداقه قرار خواهیم داد:
الف ـ وعده الهی برای حیات ابدی شهیدان.
ب ـ انگیزة الهی در خلق حماسة عاشورا که به جاودانگی آن انجامید.
ج ـ نقش رهبری در جاودانگی حماسة عاشورا.
د ـ نقش ائمة معصومین: در جاودانه ماندن حماسه عاشورا.
ه ـ نقش حضرت زینب در جاودانه ماندن حماسه عاشورا.
وعدة الهی برای حیات ابدی شهیدان
(وَلاَ تَحْسَبَن‌َّ الَّذِین‌َ قُتِلُوا فِی سَبِیل‌ِ اللّه‌ِ أَمْوَاتاً بَل‌ْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِم‌ْ یُرْزَقُون‌َ).
«کسانی‌که در راه خدا کشته شده‌اند را مرده مپندار، بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان‌روزی داده می‌شوند.»
این آیه، نص صریح قرآن کریم است مبنی بر این‌که کسانی‌که در راه خدا کشته می‌شوند، زندگان جاویدند و آنها را مرده مپندارید.
آری، کسانی هم که در آفریدن حماسة عاشورا دخیل بودند و با نثار گوهر گرانبهای‌وجودشان، درس آزادگی، عزّت، شرف، دینداری، شهامت، شجاعت، صبر، گذشت و... به بشریت دادند به این عمل خود ایمان داشتند که بر طبق وعدة الهی کسانی که در راه خدا کشته شوند، مرده نخواهند بود، بلکه زندگانی جاوید خواهند داشت.
حماسه عاشورا نیز در بطن خود، بر چنین بنیان‌های مستحکمی استوار بود که‌هم‌چنان جاودانه مانده است و کسانی هم که در طول این هزار وچهار صد سالی که از حماسة عاشورا می‌گذرد، خواسته‌اند خون حسین بن علی(ع) و یارانش را شست و شو بدهند و بگویند که اصلاً اتفاقی حادث نشده و یا یک اتفاق عادی بوده است مانند سایر اتفاقاتی که می‌افتد؛ هرگز به مقاصد خود، دست نیافتند؛ چراکه این حماسه یک اتفاق‌ساده و از نوع معمولی نبوده‌است.
چگونه می‌توان در یک حماسه واقعی، ایستادگی 72 نفر به همراه رهبرشان در مقابل هزاران نفر را یک اتفاق ساده و عادی دانست، 72 یار باوفای حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) در این حماسة عظیم، در معرض آزمایش‌ها و امتحان‌های سخت الهی قرارگرفتند و با ایمان راسخ خود به خدا، در هیچ یک از آزمایش‌ها ، ذرّه‌ای تردید نسبت به هدف و راهی که انتخاب کرده بودند ، به خود راه ندادند.
به راستی آیا چیزی جز ایمان خالصانه یاران امام به وعده‌های پروردگارشان آنان‌را در پیمودن این راه پر فراز و نشیب و خلق یک چنین حماسه‌ای عظیم ، توانمند می‌ساخت؟!
پس به تحقیق می‌توان گفت حماسه‌ای که خلق آن حماسه برای تحقق بخشیدن به فرامین الهی باشد، مطمئناً برای همیشه جاوید خواهد ماند و الگوی مصلحان و آزادگان‌خواهدشد.
انگیزة الهی در خلق حماسة عاشورا که به جاودانگی آن انجامید
خلق حماسة عاشورا دارای انگیزه‌ای الهی بود که جاودانه مانده و خواهد ماند. رهبر حماسة عاشورا حضرت امام حسین(ع) در شب عاشورا همة یاران خود را جمع کرد و پس‌از حمد و ثنای خداوند متعال، خطابه‌ای خواند که به اختصار به آن اشاره می‌کنیم:
در خطابة آن حضرت آمده است : «اما بعد فانی لا اعلم اصحاباً اوفی" و لا خیر من اصحابی»
اما من، یارانی بهتر و وفادارتر از یاران خود نمی‌شناسم».
«ولا اهل بیت ابرّ ولا اوصل من اهل بیتی».
«قوم و خویش هایی نیکوکارتر وصله رحم دارتر از قوم وخویش‌های خودم‌نمی‌شناسم».
«فجزاکم الله عنی خیرا» .
خدا از جانب‌ِ من به همة شما پاداش خیربدهد».
بعد فرمود: «الا وانی لا اظن یوماً انا من هؤلاء»
«من گمان نمی‌کنم از دست این مردم، دیگر روزی برای ما باقی مانده باشد»
«الا وانا قد اذنت لکم»
«من از شما تشکر می‌کنم و به همه شما اجازه می‌دهم، بروید.»
«فانطلقوا جمیعاً فی حل‌ّ»
«همه شما بروید، از نظر من برای رفتن مجازید.»
«لیس علیکم حرج منی ولا ذمام»
«از جانب من، نه سختگیری است و نه در مضیقه ورودربایستی باشید و نه عهد وپیمانی از شما انتظار دارم.»
«هذا اللّیل قد غشیکم فاتخذوه جملاً»
«شب و تاریکی رسید، به پشت راهوار شب سوار شوید و جان خود را به سلامت‌ببرید.»
این خطابة امام را شهید مظلوم دکتر بهشتی به طرز شیوایی تشریح نموده‌اند با این مضمون که: «اما می‌خواهد از این لحظه اعلام کند که از این ساعت به بعد به خاطر حسین هم دیگر نباید بجنگید. ای برادر من، عباس! فردا دیگر برای برادرت حسین یا خواهرت زینب نجنگ. من به عنوان قوم و خویش و برادری، از تو نهایت سپاس را دارم؛ آنها هم فقط با من کاردارند. اگر می‌خواهی برو. من از تو گله ندارم و اگر می‌خواهی بمانی بمان، امّا نه به خاطر حسین بلکه به خاطر هدف حسین و خدای حسین، این است آن‌سطوح عالی کربلا. در این قیام باید بر خورد ابا عبدالله (که مسئله از اول این طور بود) و همه افراد دیگر از کوچک و بزرگ را که در این قیام شرکت دارند از این لحظه که لحظة‌جانبازی است، فقط یک هدف در نظر داشت و بس، خدا و آیین خدا، اسلام و امت اسلام و مصالح اسلام است، البته که این نهضت جاودانه، زنده می‌ماند».
آری، حماسه‌ای که با نیّتی پاک و الهی خلق شود و به خون غلطیدن حماسه آفرینان آن نیز فقط و فقط برای تسلیم در برابر خداوند و رضای الهی باشد، شایستة جاودانگی است و گرد و غبار غفلت و فراموشی، گریبانگیر چنین حماسة عظیمی نخواهد شد.
نقش رهبری در جاودانگی حماسه عاشورا
حماسة عاشورا را جگر گوشة حضرت زهرا آفرید و آن را رهبری کرده است، بی‌شک، مرکز ثقل هر حماسه‌ای، رهبری آن می‌باشد و رهبری نهضت عاشورا نیز تحت زعامت سرور و سیّد شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) می‌باشد؛ حسینی که ازجانب حضرت رسول اکرم(ص) مصباح هدایت و سفینة نجات خوانده شده است، حسینی‌که: «دستان مبارک پیامبر اسلام(ص) نخستین محلی بود که امام حسین(ع) پس ازولادت، در آن جای گرفت».
حسینی که: «نپذیرفتن ظلم را سنت نهاد و همة کسانی که تن به ذلت نمی‌دهند، به آن حضرت اقتدا می‌کنند.».
یقیناً نقش رهبری در حماسة عاشورا از عوامل عمدة جاودانگی این حماسه عظیم به شمار می‌رود و اگر در طول تاریخ انبیا و ائمة معصوم دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که هرکدام از پیامبران و ائمه، برای دعوت و هدایت انسان‌ها به خدا پرستی، حرکت‌ها و نهضت‌هایی را رهبری نموده‌اند و با رهبری خودشان، علاوه بر انجام ماموریت الهی و رسالت خود، توانسته‌اند تصویری روشن از حرکت و نهضت خود را برای نسل‌های بعدی به یادگار بگذارند و هرکدام نیز حاوی پیام‌هایی بس پر محتوا بوده‌اند تا بلکه اهل معرفت و کمال را در پیمودن راه کمال و سعادت، رهنمون‌گردند.
در این میان، حضرت امام حسین(ع) با خلق حماسة عاشورا و رهبری آن، در دانشگاه کربلا، درس عزّت ، شجاعت، شهامت، صبر و استقامت، مروّت، کرامت، سخاوت،گذشت، شهادت و جهاد، تن ندادن به ذلّت، تسلیم شدن در برابر امر و خواستة الهی، ایستادگی در راه حق و... را به نسل‌های بعد از خود و وجدان‌های بیدار و آگاه داد.
مگر می‌شود درس‌های پر محتوای حماسة عاشورا که هر یک به وسعت تاریخ معنادارند و توسط معلّم بزرگ آن، طی 24 ساعت به تشنگان معرفت، کمال و جهاد و شهادت‌عرضه شد و برای بیدار دلان ، فتح بابی شد برای پیمودن و فتح قله‌های رفیع سعادت و کمال، در دل تاریخ، به دست فراموشی سپرده شود! چراکه درس عزّت ، شهادت، شجاعت ، شهادت و... هریک بوی جاودانگی می‌دهند و برای همیشه جاودانه خواهند ماند خصوصاً اگر این درسها توسط امام معصوم و در دانشگاه الهی و در میان امواج خون، طی حماسه‌ای الهی عرضه شود.
نقش ائمه معصومین در جاودانه ماندن حماسة عاشورا
بی تردید بعد از حماسة عاشورا، امویان سخت در تلاش و تکاپو بودند تا این‌که برای حفظ حکومت و موقعیت خودشان، نام امام حسین(ع) و واقعة شهادت آن حضرت را انکار نمایند و تا حد امکان، در دراز مدت، حماسة عاشورا را در اذهان مردم به‌دست فراموشی بسپارند. ولی آگاهی و هوشیاری خاندان عصمت و طهارت: مانع رسیدن دشمنان اهل بیت، به اهداف پلیدشان شد و حماسة عاشورا همچنان توانست علی رغم تبلیغات گسترده دشمنان برای انحراف افکار عمومی، جایگاه خود را به عنوان حماسه‌ای جاوید ، در طول تاریخ حفظ کند.
از جمله برنامه‌های خاندان عصمت و طهارت در زمینه جاودانه نگه داشتن‌حماسة عاشورا، می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
الف - گریه و بکاء :
از اموری که در سیرة خاندان عصمت و طهارت در خصوص‌ِ عاشورا به وضوح دیده‌می‌شود، مسئله «گریه و بکاء» است که هم خود آن بزرگواران در سوگ امام حسین(ع) و یارانش اشک می‌ریخته و گریه می‌کردند و هم دیگران را بر گریه و ندبه تشویق می‌نمودند. به عنوان نمونه از امام صادق(ع) نقل شده‌است که: «حضرت امام سجاد(ع)چهل سال بر پدرش گریست.»
پس ملاحظه می‌کنیم که خاندان حسینی بر طبق تعالیم عالی اسلام و بر وفق‌سنن اسلامی، با دستور گریستن بر ابا عبدالله الحسین(ع) و زیارت کردن آن حضرت، زمینه‌ای فراهم کرده‌اند که هرگز این چراغ پر فروغ ، خاموشی نپذیرد.
ب ـ تبیین اهداف نهضت عاشورا:
ائمه معصومین برای خنثی نمودن تبلیغات مسموم دشمنان در زمینة تحریف نهضت عاشورا و نادرست جلوه دادن قیام امام حسین(ع) نیز ساکت ننشستند و با بیان اهداف نهضت امام حسین(ع) سعی نمودند که افکار عمومی را به حقایق نهضت ، آگاه سازند.
برای نمونه در زیارت اربعین که صفوان جمّال از امام صادق(ع) نقل کرده است، این عبارت آمده:
« و بذل مهجة فیک لینقذ عبادک من الجهالة وحیرة الظلالة».
در این عبارت، کاملاً مشهود است که این قیام مقدس، برای جلوگیری از انحراف وضلالت وهم در جهت نجات جامعه از جهل و نادانی بوده است».
پس قیامی با این هدف و مختصات می‌بایست تنها در قلمرو جغرافیایی نینوا محدود نمی‌شد و با شکافتن مرزهای جغرافیایی و عقیدتی، جاودانه می‌ماند و این امر هم‌با تلاش و مجاهدت‌های ائمة معصومین و اهل بیت عصمت و طهارت میسّر گردید و حماسة عاشورا جاودانه ماند.
هم‌چنین ائمة معصومین: توانستند با « نشر احکام الهی و برگزاری مراسم‌سوگواری و عزاداری برای سید الشهدا و گرامیداشت مقام و منزلت شهدای کربلا، به این فرمایش حضرت رسول اکرم(ص) جامة عمل بپوشانند که فرمود:
«ان لقتل الحسین حرارة فی قلوب المؤمنین لا تبرد ابداً؛»
«حرارتی که از شهادت حسین در دلهای مؤمنین است ، هرگز سرد نخواهد شد.».
پس تلاش‌ها و مجاهدت‌های ائمه معصومین نیز در زنده نگهداشتن و جاودانه ساختن حماسه عظیم عاشورا شایستة تامل می‌باشد.
نقش حضرت زینب در جاودانه ماندن حماسة عاشورا
به تحقیق برای صدور پیام عاشورا، حضور سخنگوی پرتوانی همچون زینب لازم بود تا با به جان خریدن تمام مصایب و مشکلات و سنگینی بار رسالت، پیام خون شهیدان بویژه برادر بزرگوارش را به توده‌های مردم برساند و حماسة عاشورا را به عنوان‌حماسه‌ای جاوید در طول تاریخ به یادگار بگذارد.
هم‌چنین در کنار این رسالت بزرگ، ماموریت‌های دیگری نیز بر عهدة حضرت‌زینب بود که هریک به نحوی در جاودانگی بخشیدن به حماسة عاشورا مؤثر بوده‌اند که از جملة آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1 ـ تبیین امامت و خلافت رسول خدا(ص) و معرفی امام برای مردم، خصوصاً مردمی مثل مردم شام که در طول پنجاه سال پس از رحلت رسول خدا در فضای پرشده از تبلیغات بنی امیه، زیسته‌اند و نه مفهوم امامت را می‌دانند و نه مصداقی از آن جز معاویة ستمگر بر خود ندیده‌اند.
2 ـ معرفی چهرة واقعی بنی امیه که در مدت چهل سال حکومت معاویه زیر پرده تزویر و ابهام مانده بود ، با بیان جنایت‌های آنان و ذکر ماهیتشان.
3 ـ بیان جنایت‌های بنی امیه و عوامل آنها در فاجعة کربلا که از هیچ جنایتی فروگذار نکردند.
4 ـ پیش‌گیری از تحریف حادثة کربلا به وسیله دشمن با بیان اهداف و انگیزه‌های آن.
5 ـ بهره‌گیری از جوشش این خون، برای ریشه کن کردن بنی‌امیه.
6 ـ سرپرستی از زنان و کودکان معصوم و اهل بیت و حفظ آنها از جنایات دشمن وحفظ جان امام (حضرت زین العابدین(ع)).
7 ـ کنترل زنان و کودکان از هرگونه عمل و حرکتی که نشانه ضعف و زبونی‌است.
8 ـ محو کردن آثار تبلیغات پنجاه ساله بنی امیه بر علیه علی(ع) و اهل بیت‌خصوصاً در منطقة شام.
بی شک، انجام چنین رسالت عظیم و گسترده‌ای تنها از عهدة حضرت زینب بر می‌آمد و می‌شود گفت که او برای انجام چنین رسالتی و برای تکمیل پیام عاشورا ، پرورش یافته بود.
او با عزم و ایمانی راسخ، شجاعتی مثال زدنی، صبر و بردباری، علم و آگاهی کامل،فصاحت و بلاغتی نافذ و بصیرت و تیزبینی که تماماً در وجود او جمع گشته بود، توانست‌حماسة عاشورا را برای همیشه در تاریخ جاودانه سازد و نگذارد دسیسه‌های دشمنان و نقشه‌های شوم آنان، این حماسه را در اذهان مردم به دست فراموشی بسپارند و شایسته‌است بگوییم که: «کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود».
نتیجـه
باید گفت که حماسة عاشورا از جمله حماسه‌هایی بود که به تدریج ابعاد و عمق ولایه‌های آن، عظمت و اهمیت پیدا نمود و به عنوان حماسه‌ای جاودانه در طول تاریخ بشریت، مطرح گردید.
در بررسی و تحلیل این موضوع، به این نتیجه رسیدیم که در جاودانگی حماسة عاشورا عواملی نظیر وعدة الهی برای حیات ابدی شهیدان، انگیزة الهی در خلق حماسة‌عاشورا، برنامه‌های اهل بیت و ائمه معصومین در زمینة جلوگیری از تحریف و به‌دست فراموشی نسپردن حماسة عاشورا، سخنگویی شجاعانه، آگاهانه و اطلاع رسانی‌دقیق حضرت زینب پیرامون پیام و حوادث عاشورا و رهبری آگاهانه و عارفانة حضرت‌امام حسین(ع) دخیل بوده‌اند و مجموعة این عوامل، سبب گردیدند تا حماسه عاشورا همچنان جاودانه بماند و الهام بخش حماسه‌های خونین باشد.
در پایان، سلام و درود می‌فرستیم به ساحت مقدس حضرت امام حسین: و اولاد و اصحاب باوفایش که با نثار خون‌های پاک خود، طی 24 ساعت، یک دورة فشردة اسلام شناسی را به تاریخ بشر، ارائه کردند.
نویسنده محمدرضا غفارزاده در پنج شنبه 91/8/25 |
نظر
